در سال‌های اخیر، وضعیت منابع آبی ایران به یکی از چالش‌های اصلی کشور تبدیل شده است. کمبود بارش، تغییرات اقلیمی و مصرف بی‌رویه آب از عوامل اصلی بحران آب در ایران محسوب می‌شود و بی شک وزارت نیرو در دولت چهاردهم چالش‌های زیادی در این حوزه خواهد داشت.
در حال حاضر، ایران با کمبود شدید منابع آبی روبرو است. بر اساس آخرین آمارها، سطح ذخایر آب زیرزمینی در بسیاری از مناطق کشور به طور چشمگیری کاهش یافته است. دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها که از منابع اصلی تأمین آب سطحی هستند نیز در بسیاری از نقاط با کاهش سطح آب مواجه شده‌اند.بر اساس گزارش‌های وزارت نیرو، سطح آب‌های زیرزمینی در بیش از ۳۵۰ دشت از مجموع ۶۰۹ دشت ایران با افت مواجه شده است. به طور میانگین، افت سالانه سطح آب زیرزمینی در برخی مناطق کشور بین ۰.۵ تا ۲ متر گزارش شده است.
تا مرداد ۱۴۰۲، حجم کل مخازن سدهای ایران حدود ۵۰ میلیارد متر مکعب است. اما میزان آب ذخیره شده در این سدها حدود ۲۱ میلیارد متر مکعب بوده که نشان‌دهنده پر بودن تنها ۴۲ درصد از ظرفیت کل سدهای کشور است.همچنین تا اوایل سال ۱۴۰۲، سطح تراز دریاچه ارومیه به حدود ۱۲۷۰.۹ متر از سطح دریاهای آزاد کاهش یافته که به معنای کاهش شدید وسعت و حجم آب دریاچه است. سطح آب این دریاچه در دهه ۱۳۷۰ حدود ۱۲۷۸ متر بود.
طبق اعلام وزارت نیرو، میزان برداشت آب‌های زیرزمینی سالانه حدود ۵۶ میلیارد مترمکعب است. این میزان بیش از حد مجاز و تعادل برداشت با تغذیه طبیعی آبخوان‌ها است که منجر به فرونشست زمین و کاهش کیفیت آب‌های زیرزمینی شده است.این آمار نشان‌دهنده وضعیت بحرانی منابع آبی ایران است که نیازمند مدیریت دقیق‌تر و اقدامات فوری برای جلوگیری از وخامت بیشتر این بحران است.
دلایل بحران آب چیست؟
طی چند دهه اخیر، میانگین بارندگی در ایران کاهش یافته و بسیاری از مناطق کشور با خشکسالی‌های مکرر روبرو شده‌اند. همچنین افزایش دما و تغییرات الگوی بارش منجر به تبخیر بیشتر آب و کاهش تغذیه منابع آب زیرزمینی شده است.افزایش جمعیت، توسعه کشاورزی بدون مدیریت صحیح منابع آبی و مصرف نادرست آب نیز در بخش‌های مختلف از جمله صنعت و شرب، فشار زیادی بر منابع آب کشور وارد کرده است.
نگاهی بر پیامدهای بحران آب
کشور بحران آب در ایران پیامدهای گسترده‌ای دارد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از کاهش تولیدات کشاورزی، مهاجرت و آلودگی منابع آب. بسیاری از مناطق کشاورزی کشور به دلیل کمبود آب قادر به ادامه فعالیت نیستند و این مسئله منجر به کاهش تولیدات کشاورزی و افزایش قیمت مواد غذایی شده است.کمبود آب و کاهش تولیدات کشاورزی منجر به مهاجرت ساکنان روستاها به شهرها شده است، که خود مشکلات اجتماعی و اقتصادی جدیدی ایجاد کرده همچنین کاهش حجم آب در رودخانه‌ها و دریاچه‌ها منجر به افزایش غلظت آلاینده‌ها و کاهش کیفیت آب شده است.
وزیر نیرو باید چه کند؟
برای مقابله با بحران آب در ایران، نیاز به اقدامات جدی و هماهنگ وجود دارد. توسعه روش‌های نوین آبیاری، استفاده بهینه از منابع آب زیرزمینی و اجرای طرح‌های بازچرخانی آب می‌تواند به بهبود وضعیت منابع آبی کمک کند.در این بین وزیر نیرو در دولت چهاردهم با توجه به وضعیت بحرانی منابع آبی ایران، باید مجموعه‌ای از اقدامات استراتژیک و فوری را در دستور کار قرار دهد. این اقدامات می‌توانند به بهبود وضعیت منابع آبی کشور و جلوگیری از تشدید بحران کمک کنند.
توسعه و اجرای طرح‌های مدیریت آب یکپارچه
طراحی و اجرای برنامه‌های جامع مدیریت منابع آب که شامل تمام اجزای چرخه آب، از تأمین تا مصرف و بازیافت، می‌شود. این طرح‌ها باید به گونه‌ای باشد که مدیریت منابع آبی بر اساس حوضه‌های آبریز انجام شود تا استفاده بهینه از منابع آبی در هر منطقه تضمین شود.
بازنگری در سیاست‌های کشاورزی
تشویق به کاشت محصولات کم‌آب‌بر و تغییر الگوی کشت به سمت گیاهان مقاوم به خشکی. این امر می‌تواند با ایجاد مشوق‌های اقتصادی و تسهیلات ویژه برای کشاورزان انجام شود. همچنین، بهبود سیستم‌های آبیاری از سنتی به روش‌های مدرن مانند آبیاری قطره‌ای و بارانی باید در اولویت قرار گیرد.
افزایش بهره‌وری در بخش آب شرب و صنعت
نوسازی و بهینه‌سازی شبکه‌های توزیع آب شهری برای کاهش هدررفت آب و استفاده از فناوری‌های جدید برای تصفیه و بازیافت آب صنعتی. این اقدامات می‌توانند تا حد زیادی نیاز به منابع آب جدید را کاهش دهند.
توسعه فناوری‌های شیرین‌سازی و استفاده از منابع آب غیرمتعارف
همچنین سرمایه‌گذاری در فناوری‌های شیرین‌سازی آب دریا و استفاده از آب‌های شور و فاضلاب تصفیه‌شده به عنوان منابع جایگزین. این اقدام به ویژه در مناطق ساحلی و کم‌آب ایران می‌تواند مؤثر باشد.
افزایش آگاهی عمومی و تغییر الگوی مصرف آب
اجرای کمپین‌های ملی برای آگاهی‌بخشی به مردم درباره بحران آب و تشویق به صرفه‌جویی در مصرف آب. آموزش از طریق رسانه‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها و همچنین تعیین تعرفه‌های تشویقی برای کاهش مصرف آب در مصارف خانگی و صنعتی می‌تواند مؤثر باشد.
احیای منابع آب زیرزمینی
محدود کردن برداشت غیرمجاز و کنترل بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی. ایجاد قوانین سخت‌گیرانه برای جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز و تقویت نظارت بر استفاده از چاه‌های مجاز ضروری است. همچنین، اجرای پروژه‌های تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها برای جبران بخشی از افت آب زیرزمینی باید در اولویت قرار گیرد.
توسعه دیپلماسی آب
تلاش برای همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در مدیریت منابع آبی مشترک با کشورهای همسایه. با توجه به اینکه بسیاری از رودخانه‌های ایران منبع مشترک با کشورهای دیگر دارند، تقویت دیپلماسی آب برای جلوگیری از تنش‌های آبی و تأمین سهم عادلانه آب باید یکی از اولویت‌های اصلی باشد.
نظارت و ارزیابی مستمر منابع آبی
ایجاد سامانه‌های پیشرفته پایش و ارزیابی منابع آبی به منظور نظارت دقیق‌تر بر وضعیت منابع آب سطحی و زیرزمینی. این سامانه‌ها می‌توانند اطلاعات حیاتی برای تصمیم‌گیری‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت را فراهم کنند.
افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه
حمایت از تحقیقات علمی و نوآوری در حوزه مدیریت آب و تکنولوژی‌های صرفه‌جویی آب. این شامل همکاری با دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیقاتی و بخش خصوصی برای توسعه راه‌حل‌های جدید می‌شود.
با اجرای این اقدامات، وزیر نیرو دولت چهاردهم می‌تواند به بهبود وضعیت منابع آبی کشور کمک کند و زمینه را برای استفاده پایدار و مؤثر از این منابع حیاتی فراهم آورد.
بحران آب در ایران به مرحله‌ای رسیده است که نیازمند اقدامات فوری و بلندمدت است. اگرچه عوامل مختلفی در ایجاد این بحران نقش داشته‌اند، اما با مدیریت صحیح منابع آبی و تغییر در الگوی مصرف، می‌توان به بهبود وضعیت امیدوار بود. اهمیت همکاری بین دولت، نهادهای محلی و جامعه در این مسیر بیش از پیش احساس می‌شود./ایسنا
