زباله و تولید پسماند، جزء جدانشدنی زندگی بشر است که با صنعتی شدن شهرها، مشکلات مختلفی را نیز برای انسان‌ها به وجود آورده و مدیریت آن با شیوه‌های نوین از مبدأ، برای حفظ سلامت افراد و محیط زیست بیش از همیشه ضروری است.
کلانشهر مشهد به واسطه سفره‌داری و میهمان‌پذیری از دیرباز، در زمینه نظافت پیشگام بوده و در مدیریت پسماند نیز اگرچه در وضعیت مناسبی برای بخش وسیعی از پسماند حاصل از زباله‌های تر قرار ندارد؛ اما نسبت به سایر شهرهای کشور، گام‌های رو به جلو برداشته که البته به دلیل مشکلات سرمایه‌گذاری این روند دچار کندی شده است. عملیات ساخت بزرگترین نیروگاه بیوگازسوز کشور در میامی مشهد، دی ماه ۱۴۰۱ کلید خورد و به گمان مسئولان باید تابستان امسال به بهره‌برداری می‌رسید. اکنون با بهره‌برداری از نیروگاه بیوگاز تهران، نیروگاه میامی در نزدیکی مشهد، دیگر بزرگترین نیروگاه کشور نخواهد بود.
مدیریت هر پسماندی با تولیدکننده آن است
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد در گفت‌وگو با قدس خراسان می‌گوید: در حقیقت پسماندها به گروه‌های عمده عادی، کشاورزی، بیمارستانی و ویژه تقسیم‌بندی می‌شود که طبق قانون مدیریت پسماند، کار مدیریت هر نوع پسماند با تولیدکننده آن است و شهرداری‌ها فقط در حوزه پسماندهای عادی وظیفه فعالیت و مدیریت دارند.
مسعود رضوی با اشاره به تولید روزانه ۵۵ هزار تن پسماند شهری و روستایی در کشور می‌افزاید: از این میزان، ۴۵هزار تن شهری و ۱۰هزار تن پسماند روستایی است.
رتبه نخست مشهدی‌ها در تفکیک زباله از مبدأ
به گفته مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد از میزان ۲ هزار تن پسماند تولیدی شهر مشهد ۱۸درصد آن پسماند خشکِ قابل بازیافت است و در این میان مشهدی‌ها بالاترین رتبه در کشور را از لحاظ تفکیک از مبدأ دارند.
رضوی در خصوص بقیه تناژ زباله تأکید می‌کند: حدود ۷۰ درصد دیگر، مواد آلی و زباله‌های تر و فسادپذیر بوده و ۱۰درصد باقیمانده زباله خشکِ غیرقابل بازیافت است.
وی با اشاره به تولید و جمع‌آوری روزانه ۱۴ هزار تن پسماند عمرانی خاک و ضایعات ساختمانی در شهر مشهد می‌گوید: روزانه ۲۴ تن نیز پسماند بیمارستانی جمع‌آوری می‌شود که پس از بی‌خطرسازی توسط بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، به وسیله پیمانکاران این حوزه به محل دفن، انتقال یافته و در سلول دفن پسماندهای بیمارستانی، جدا از سایر پسماندها دفن می‌شود.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد درباره فرایند ساخت نیروگاه بیوگاز نیز می‌افزاید: این کار باید توسط سرمایه‌گذار انجام می‌شد که با توجه به شرایط اقتصادی و تحریم‌ها قرارداد سرمایه‌گذاری توسط سرمایه‌گذار اجرایی نشد و در ادامه، شهرداری مشهد با استفاده از منابع داخلی در حال برگزاری مناقصه انجام کار به صورت پیمانکاری است .
سایه تحریم و مسائل اقتصادی بر سر پسماند
دبیر کمیته آب و محیط زیست خانه هم‌افزایی انرژی و آب، درباره استفاده از بخش تر زباله که حدود ۷۰ درصد کل زباله را تشکیل می‌دهد، می‌گوید: اینکه ما در این زمینه توفیقات خاصی بدست نیاوردیم، به نبود مدیریت و ناتوانی ما در این حوزه مربوط نیست. استفاده از این نوع زباله‌ها نیازمند دستگاه‌های پیشرفته و تکنولوژی روز دنیاست که به دلیل تحریم‌ها، در کل کشور استفاده از این تکنولوژی‌ها به سادگی امکان ندارد. با وجود این در مشهد ساخت نیروگاه بیوگاز از چند سال پیش کلید خورده و ما از این نظر نسبت به کل کشور در وضعیت بهتری قرار داریم.
نجمه رضازاده با اشاره به جایگاه برتر شهر مشهد در زمینه بازیافت بخش خشک پسماند در مقایسه با سایر شهرهای کشور می‌افزاید: با این حال به خاطر شرایط اقتصادی و تحریم‌ها، ۷۰ درصد بخش تر این طلای کثیف در شهر و استان ما در حال از بین رفتن است و معمولاً بدون استفاده در زمین دفن می‌شود.
تولید انرژی تجدیدپذیر از شیرابه
وی ادامه می‌دهد: از شیرابه زباله تر می‌توان بایوگاز که یک انرژی تجدیدپذیر است، تولید یا زباله‌ها را به عنوان منبع تغذیه در دستگاه پیرولیز یا زباله‌سوز وارد کرد و از آن‌ها سوخت یا دوده تولید و در صنایعی مانند لاستیک‌سازی استفاده کرد.
به گفته رضازاده نیروگاه بیوگاز، تکنولوژی پیچیده و ظریفی دارد. برای ساخت این نیروگاه نیاز به لوله‌کشی و زهکشی در لایه‌هایی در زیر زمین برای انتقال شیرابه‌های زباله است و سپس این شیرابه در رآکتورهای هوازی و بی‌هوازی، بایوگاز تولید می‌کند که امیدواریم این تکنولوژی در مشهد راه بیفتد.
وی با بیان اینکه در دنیا برای بهره‌برداری از این طلای کثیف برنامه‌ریزی شده است، اظهار می‌کند: در کشوری مانند دانمارک از سوزاندن زباله و گرمای حاصل از آن برای سیستم گرمایش منازل استفاده می‌شود.
همچنین در کشورهای زیادی از جمله چین، با استفاده از سیستم پیرولیز، زباله در فضای بدون اکسیژن سوزانده شده و از بخارات داغ آن برای تولید بخار و از مایع خروجی آن به عنوان سوخت استفاده می‌کنند.
جای خالی بخش خصوصی متخصص در زمینه پسماند
از آنجایی که آمارها نشان‌دهنده رتبه بالای مردم مشهد در مسئله تفکیک زباله از مبدأ است، این درونی‌شدن فرهنگ تفکیک زباله باید قدر دانسته شود و بیشتر پرورش یابد.
نکته دیگری که به نظر می‌رسد به مرور می‌تواند جای خود را در مسئله تفکیک زباله پیدا و به روند اجرای بازیافت زباله‌های تر کمک شایانی بکند، حضور بخش خصوصی متخصص و دانش‌بنیان است که ضمن اشراف به مسئله فرهنگ‌سازی برای مدیریت پسماند، تفکیک زباله از مبدأ، محدودیت منابع و حفظ محیط زیست به موضوع مدیریت پسماند زباله‌های تر ورود کرده و بتواند از حوزه دانش‌بنیان برای به کارگیری تکنولوژی‌های روز دنیا در این زمینه بهره بگیرد.
البته این مسئله نیازمند زمینه‌سازی برای ایجاد شغل تخصصی این حوزه، از سوی مسئولان امر بخش دولتی و خصوصی و همین‌طور نگاه توسعه‌یافته‌ای است که بتواند رقابت شغلی ایجاد کند و قیمت‌های تمام شده را نیز کاهش دهد.
