در نشست کمیته توسعه تکنولوژی و مدیریت مصرف اخیر، نمایندگان بخش دولتی و خصوصی گرد هم آمدند تا مهم‌ترین موانع و ظرفیت‌های پیش‌روی کشور در حوزه بهره‌وری انرژی، مدیریت مصرف و نوآوری‌های فناورانه را بررسی کنند. جلسه ۴۷ که در تاریخ ۱۲ شهریور ۱۴۰۴ برگزار شد، با تمرکز بر چالش‌های عملیاتی و سیاستی، فرصت مغتنمی برای گفت‌وگو پیرامون راهکارهای کاهش اتلاف منابع و ارتقای تاب‌آوری زیرساخت‌های صنعتی و خدماتی بود.
در این نشست، نمایندگانی از مجموعه‌های تخصصی و اجرایی از جمله پارک علم و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد، شرکت آب و فاضلاب استان خراسان رضوی، شرکت آب و فاضلاب مشهد، منطقه چهار عملیات انتقال گاز، شرکت پالایش گاز شهید هاشمی‌نژاد، شرکت توزیع نیروی برق مشهد، شرکت پخش فرآورده‌های نفتی منطقه تربت‌حیدریه و شرکت نوفناور پژوهش‌محور کوثر حضور داشتند. در جریان این نشست و با اتکا به مطالعات و چالش‌پژوهی قبلی در بستر کمیته 7 چالش اصلی حوزه فنی و فناوری احصا و طبقه‌بندی شد.
چالش اول: بخار کم‌فشار مازاد در پالایشگاه؛ ظرفیتی که هدر می‌رود
یکی از چالش‌های اصلی، بخار کم‌فشار تولیدی مازاد در پالایشگاه‌ها است. این ظرفیت ارزشمند به دلیل فقدان سامانه‌های بازیافت، اغلب رها شده و منجر به اتلاف منابع می‌شود. کارشناسان پیشنهاد دادند که با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های بازیافت حرارت، استفاده از توربین‌های بخار یا تزریق بخار در سایر فرآیندهای صنعتی، می‌توان این پتانسیل نهفته را به چرخه بهره‌وری بازگرداند. چنین راهکارهایی نه تنها کاهش اتلاف انرژی را به همراه دارند، بلکه می‌توانند به تولید برق و کاهش هزینه‌های عملیاتی نیز منجر شوند.
چالش دوم؛ هدررفت گاز در مشعل‌ها
مشعل‌ها در صنایع پالایشی و پتروشیمی نقش مهمی در سوزاندن ایمن گازهای اضافی دارند. اما همان‌گونه که در جلسه مطرح شد، ضعف فناوری و کارایی پایین این سامانه‌ها باعث اتلاف حجم قابل‌توجهی از گازهای با ارزش و در عین حال افزایش آلاینده‌های محیط زیستی شده است. راهکارهای ارائه‌شده شامل اجرای پروژه‌های بازیافت گاز و بهینه‌سازی فرآیندها برای تبدیل این گازها به محصولات مفید بود؛ اقدامی که هم از منظر اقتصادی سودمند است و هم به تعهدات زیست‌محیطی کشور کمک می‌کند.
چالش سوم؛ شبکه‌های فرسوده و پمپ‌های کم‌بازده / چالش قدیمی آب و فاضلاب
فرسودگی شبکه‌های توزیع آب و استفاده از پمپ‌های کم‌بازده، از دیگر موضوعات برجسته نشست بود. این عوامل نه تنها هزینه‌های شرکت‌های آب و فاضلاب را افزایش داده‌اند، بلکه سبب هدررفت آب و انرژی شده‌اند. متخصصان تأکید کردند که نوسازی تدریجی شبکه و جایگزینی پمپ‌ها با نمونه‌های هوشمند و کم‌مصرف، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است؛ اقدامی که می‌تواند در میان‌مدت بار مالی و زیست‌محیطی را به شکل محسوسی کاهش دهد.
چالش چهارم؛ حرارت هدررفته در صنایع/سرمایه‌گذاری سنگین برای بهره‌وری بیشتر
جریان‌های خروجی داغ از کوره‌های صنعتی حامل انرژی عظیمی هستند که متأسفانه در بسیاری از صنایع کشور بدون استفاده رها می‌شوند. بازیافت این حرارت برای تولید بخار یا پیش‌گرمایش ورودی‌ها، ظرفیت چشمگیری برای کاهش مصرف سوخت و هزینه‌ها دارد. با این حال، سرمایه‌گذاری اولیه بالا همچنان به عنوان یکی از موانع جدی این حوزه مطرح است. به باور کارشناسان، ارائه مشوق‌های مالی و تسهیلات اعتباری می‌تواند به تسریع در اجرای این پروژه‌های سودآور کمک کند.
چالش پنجم / هدر رفت CO2خالص؛ از تهدید محیط زیستی تا فرصت اقتصادی
موضوع دیگری که در جلسه مطرح شد، هدررفت دی‌اکسیدکربن با خلوص بالا در صنایع بود. در حالی که CO₂ با خلوص بالا می‌تواند در صنایع غذایی، پزشکی و شیمیایی به‌عنوان محصولی ارزشمند مورد استفاده قرار گیرد، در کشور همچنان بخشی از آن بدون استفاده دفع می‌شود. بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای استخراج و خالص‌سازی این گاز، علاوه بر کاهش آلودگی‌های جوی، می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد بازارهای جدید و ارزآوری باشد.
چالش ششم؛ مدیریت مصرف انرژی
مصرف انرژی در کشاورزی، خانگی، تجاری و صنعتی به دلیل تجهیزات قدیمی و نبود هماهنگی بین سازمان‌ها با ناکارآمدی جدی روبه‌رو است. کارشناسان تأکید کردند که اجرای برنامه‌های جامع شامل آموزش کاربران، نوسازی تجهیزات و بهره‌گیری از فناوری‌های هوشمند تنها در صورتی به نتیجه خواهد رسید که همکاری نزدیک میان تمامی ذی‌نفعان برقرار شود.
چالش هفتم؛ امنیت سایبری در زیرساخت‌های صنعتی / چالشی نوین و پُرریسک
با گسترش اتصال سیستم‌های کنترلی صنعتی به شبکه‌های ارتباطی، مخاطرات امنیت سایبری به یکی از دغدغه‌های اصلی مدیران صنعتی تبدیل شده است. هرگونه حمله سایبری می‌تواند نه تنها روند تولید را مختل کند، بلکه خطرات ایمنی جدی نیز به همراه داشته باشد. بر این اساس، تقویت سامانه‌های امنیتی، آموزش نیروی انسانی و پایش مداوم شبکه‌ها به عنوان محورهای کلیدی پیشگیری از این تهدیدات مطرح شد.
پادکست صدای هم‌افزایی: چالش‌های فناورانه در زیرساخت‌های دولتی و صنعتی استان خراسان رضوی
در نخستین اپیزود از پادکست «صدای هم‌افزایی»، با بهره‌گیری از هوش مصنوعی نوت‌بوک ال‌ام، به بررسی مجموعه‌ای از چالش‌های کلیدی در حوزه فناوری و زیرساخت‌های صنعتی کشور می‌پردازیم. از اتلاف بخار در پالایشگاه‌ها تا تهدیدات امنیت سایبری در صنایع، این گفتار صوتی تلاش می‌کند تصویری روشن از مسائل موجود و راهکارهای پیشنهادی ارائه دهد.
