طرح نمک‌زدایی و انتقال آب دریای عمان پاسخی به نیاز آبی فزاینده استان‌های شرقی ایران، به‌ویژه خراسان رضوی وجنوبی، سیستان و بلوچستان است.مشهد، با جمعیتی که از ۵۰ هزار نفر به حدود ۵ میلیون نفر رسیده، فاقد منابع آب شیرین طبیعی در اطراف خود است.
تاکنون تأمین آب از طریق چاه‌های آب (که تعدادشان به ۶۵۰ حلقه رسیده)، سدهای طرق (با ظرفیت ۳۰ میلیون مترمکعب)، کارده (با ظرفیت ۳۰ میلیون مترمکعب)، انتقال آب از سد دوستی (با ظرفیت ۱۲۵۰ میلیون مترمکعب) و سد ارداک (با ظرفیت ۳۰ میلیون مترمکعب) صورت گرفته است، اما این منابع کافی نیستند.

در بهترین شرایط باز هم آب کمی در مشهد نخواهیم داشت

مطالعات نشان داده‌اند که حتی با کمترین اسراف، حداکثر صرفه‌جویی و بهره‌وری، فیزیک آب در این منطقه کم خواهد بود. حجم آب تجدیدپذیر کشور که چند سال پیش ۱۳۰ میلیارد مترمکعب برآورد می‌شد، به دلیل خشکسالی‌ها به حدود ۷۰ میلیارد مترمکعب رسیده است. طرح شیرین‌سازی و انتقال آب دریای عمان در یک پیش‌بینی کاملاً مؤثر و دقیق، اولویت را به استان سیستان و بلوچستان داده است. مطالعات، کمبود نیاز آب شرب و صنعت سه استان شرقی را حدود ۹۰۰ میلیون مترمکعب برآورد کردند که با تعدیل به ۷۵۰ میلیون مترمکعب رسیدند. این طرح برای حدود ۱۱.۳ میلیون نفر ساکن استان‌های شرقی با مساحتی معادل ۲۷.۴ درصد کل کشور شامل ده­ها شهر و هزاران روستا طراحی شده است.

بررسی ابعاد و مشخصات طرح شیرین‌سازی و انتقال آب دریای عمان

این طرح در دو فاز با ظرفیت کل ۲.۴ میلیارد مترمکعب در سال آبگیری و نمک‌زدایی را پیش‌بینی می‌کند. فاز اول با ظرفیت آبگیری ۱.۲ میلیارد مترمکعب در سال  و ظرفیت نمک‌زدایی ۱ میلیارد مترمکعب در سال طراحی شده است. ظرفیت انتقال آب در فاز اول ۲۸۰ میلیون مترمکعب در سال است (برای نوار ساحلی 50 میلیون و برای سه استان ۲۳۰ میلیون مترمکعب که ۱۲۰ میلیون مترمکعب آن مربوط به خراسان رضوی است). طول سامانه خط اصلی انتقال ۱۳۴۲ کیلومتر از چابهار تا مشهد است و انشعابات به سنگان و معدن جانجا (۱۵۵ کیلومتر). این طرح شامل 20 ایستگاه پمپاژ، دو تونل (چاو‌شیر در سیستان و بلوچستان به طول ۱۲.۸ کیلومتر و تونل کامه در خراسان رضوی به طول ۱.۳ کیلومتر)، خطوط لوله با قطرهای ۸۰۰ میلی‌متر تا ۲۲۰۰ میلی‌متر و ظرفیت نیروگاهی ۹۲۰ مگاوات مورد نیاز است. تناژ ورق مورد نیاز ۱.۱ میلیون تن است که بخشی از آن تأمین شده است. ۶۰% آب در این طرح برای شرب و ۴۰% برای صنعت میباشد. مصرف فعلی مشهد حدود ۲۵۰ تا ۲۶۰ میلیون مترمکعب است که در افق سال ۱۴۲۰ به ۴۰۰ میلیون مترمکعب می‌رسد. از این مقدار، ۱۲۳ میلیون مترمکعب از چاه‌ها تأمین خواهد شد.

پیگیری رفع موانع طرح انتقال آب دریای عمان در خانه هم‌افزایی

هزینه‌های اقتصادی طرح شیرین‌سازی و انتقال آب دریای عمان / تأمین کنندگان مالی طرح طرح شیرین‌سازی و انتقال آب دریای عمان

سرمایه‌گذاری در این طرح حدود ۱۲۹ همت (بر اساس نرخ ارز اردیبهشت ۱۴۰۲) برآورد شده است. هزینه‌های سرمایه‌گذاری مورد نیاز تا زاهدان ۵۸.۵ همت است. شرکت ایمواسکو (تامین آب صنایع و معادن) با سهامدارانی از جمله شرکت فولاد مبارکه (۲۰ درصد)، شرکت گل‌گهر (۲۰ درصد)، شرکت ملی صنایع مس ایران (۱۵ درصد)، شرکت گوهر زمین (۱۵ درصد)، شرکت چادرملو (۱۵ درصد)، شرکت فولاد خراسان (۱۰ درصد) و شرکت اوپال سنگان (۵ درصد) اجرای طرح را پیش می‌برد. سرمایه شرکت از ۱.۵ همت به ۱۱.۵ همت افزایش یافته است. تاکنون ۱۱.۳۲ همت به صورت نقدی و اعتباری تأمین شده است. پیشرفت برنامه‌ای کل طرح قرار بود تا الان ۵۷.۸۹ درصد باشد، اما پیشرفت واقعی کل طرح تا امروز ۱۸/۳۴ درصد است. پیشرفت برنامه‌ای تا زاهدان باید ۹۶ درصد می‌بود، اما پیشرفت فیزیکی واقعی تا زاهدان ۳۳ درصد است. پیشرفت آب‌شیرین‌کن ۲0.۲۸ درصد و پیشرفت سامانه انتقال ۳۱.۲۵ درصد است. 8 مشاور 32 پیمانکار 12 عدد سازندگان و تامین کنندگان فعال در این طرح وجود دارد. مبلغ کل قراردادهای منعقد شده تا الان ۴۱.۳۲ همت قراردادهای در حال ابلاغ 5 عدد. قراردادهای تامین در دست ابلاغ 6 عدد. مبلغ قراردادهای در دست ابلاغ تا زاهدان 17 همت است. در حال حاضر ۱۵۱۰۹ دستگاه تجهیزات سنگین در حال کار هستند. نیروی انسانی مستقیم مشغول کار در طرح ۳۵۳۰ نفر است.

لوله‌گذاری و پروژه‌های طرح شیرین‌سازی و انتقال آب دریای عمان

لوله دو هزار و دویست که سایز اصلی خط است 169 تن تا الان خریداری شده است (از 1.1 میلیون تن ورق موردنیاز)، لوله های هشتصد و نهصد 14.5 تن. مجموع لوله های تولید شده دو هزار و دویست، 193 کیلومتر (11 کیلومتر در دست تولید) لوله هشتصد و نهصد، 64 کیلومتر است. تقریبا تمام ظرفیت کارخانه‌های لوله‌سازی کشور برای این طرح الان بسیج شده است. مجموع مسیرسازی کامل شده ۱۸۸۶ کیلومتر و مسیرسازی تا زاهدان 409 کیلومتر از ۵۵۳ کیلومتر است. جمع کانالکنی انجام شده ۱۹۴ کیلومتر است. لوله‌گذاری انجام شده ۱۴۳ کیلومتر است. بالاترین راندمان لوله‌گذاری روزانه ۱.۱ کیلومتر بوده است که تا 3 کیلومتر قابل ارتقا است.

موانع و مشکلات اصلی بر سر راه طرح شیرین‌سازی و انتقال آب دریای عمان / بررسی مجوزهای محیط زیستی طرح انتقال آب دریای عمان به مشهد

طرح با موانعی از جمله نیاز به افزایش سرمایه، اخذ مجوزهای زیست‌محیطی که ۳.۵ سال به طول انجامید (شامل زیست محیط دریا هم برای زیست محیط خشکی)، مجوز سوخت، مجوز پدافند غیرعامل و مجوز بهره‌برداری تأسیسات نمک‌زدایی، تأمین مالی، نیاز به قرارداد خرید تضمینی، لحاظ شدن بودجه تضمینی در برنامه‌های کلان کشور و تحقق مشوق‌های سرمایه‌گذاری مواجه است. اخذ مجوزهای زیست‌محیطی شامل بررسی دقیق تأثیرات بر مناطق حساس مانند محل تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها شد.

1. لزوم تحقق افزایش سرمایه آتی و تسهیلات ریالی برای تامین نقدینگی مصوب سفر رئیس جمهور
2.  انعقاد هر چه سریع‌تر قرارداد خرید تضمینی آب شرب توسط وزارت نیرو
3. لزوم لحاظ نمودن ردیف بودجه تضمینی خرید تضمینی توسط برنامه‌وبودجه در بودجه 1404
4. لزوم تحقق مشوق‌های سرمایه گذاری
5. لزوم تحقق تضامین مورد نیاز بانک عامل برای اخذ تسهیلات

قیمت تمام‌شده آب در مشهد حدود ۳ یورو برای هر مترمکعب است

قیمت تمام‌شده آب در مشهد حدود ۳ یورو برای هر مترمکعب برآورد شده که شامل هزینه‌های نمک‌زدایی و انتقال است. هزینه انتقال آب در این طرح به لحاظ ارزی ۳.۲ میلیارد دلار تا مشهد و ۱.۷ میلیارد دلار تا زاهدان در فاز اول است. توافقی برای پرداخت صرفاً هزینه نمک‌زدایی (حدود ۰.۸ یورو) با وزارت نیرو در جریان است.

طرح انتقال آب دریای عمان به مشهد مکملی برای همه طرح‌های تأمین آب شرب در شرق کشور است

برخی معتقدند که این طرح نباید انجام شود و باید راهکارهای جایگزین مانند استفاده از پساب، اصلاح الگوی مصرف، انتقال صنایع مصرف‌کننده آب به نزدیکی منابع آبی و ایجاد بازار آب مورد توجه قرار گیرد. با این حال، مطالعات نشان می‌دهد که حتی با اجرای همزمان تمامی این راهکارها، کمبود فیزیکی آب در منطقه شرقی کشور همچنان باقی خواهد ماند. طرح دریای عمان رقیب هیچ یک از این راهکارها نیست، بلکه مکملی برای آنهاست.

رهاسازی حقابه‌های ایران و ارتباط آن با طرح انتقال آب دریای عمان به مشهد

این طرح می‌تواند به کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی و مدیریت مصرف کمک کند. اجرای این طرح می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های منطقه‌ای با کشورهای همسایه، به‌ویژه افغانستان، در زمینه مدیریت منابع آب و رهاسازی حقابه‌های ایران شود باشد.

کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس روزانه 24 میلیون مترمکعب از آب دریا را شیرین سازی کرده و مصرف می‌کنند

کشورهای عربی به‌طور مجموع بالغ بر 24 میلیون مترمکعب آب در روز از طریق نمک‌زدایی تأمین می‌کنند که عربستان به تنهایی ۱۳ میلیون مترمکعب در روز شیرین‌سازی می‌کند. طرح دریای عمان می‌تواند نقش مهمی در توسعه مناطق شرقی کشور، کاهش فشار بر منابع طبیعی و حتی تقویت همکاری‌های منطقه‌ای ایفا کند. با وجود چالش‌های پیش‌رو، پیشرفت قابل توجه طرح در مراحل اجرا و تلاش‌های مداوم برای رفع موانع، نشان‌دهنده اهمیت و جدیت کشور در پیگیری این پروژه استراتژیک است.