نشست تخصصی «احیاء و توسعه واحدهای بیوگاز در دامداری‌های خراسان رضوی» با هدف بررسی چالش‌ها، ظرفیت‌ها و مسیرهای اجرایی این فناوری در استان برگزار شد. در این نشست، نمایندگان دستگاه‌های تخصصی، تشکل‌های دامداری و مجموعه‌های دانش‌بنیان، وضعیت کنونی تولید بیوگاز، موانع پیش‌روی دامداران و راهکارهای عملی توسعه این واحدها را بررسی کردند. تأکید اصلی جلسه بر ضرورت ایجاد رویکرد یکپارچه در مدیریت پسماند دامی، تولید انرژی پاک و ارتقای بهره‌وری کشاورزی بود.
در این نشست، نمایندگان سازمان‌های استانی شامل اتحادیه تعاونی کشاورزی صنعت دامپروری، صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی، انجمن ارگانیک استان، شرکت آران گاز توس، اداره کل حفاظت محیط‌زیست، شرکت گاز، اتحادیه گاوداران و دامداران صنعتی، اداره کل دامپزشکی، شرکت مهندسی حافظ انرژی پایدار، پارک علم و فناوری، سازمان جهاد کشاورزی، شرکت سامان انرژی گستر، بسیج سازندگی سپاه امام رضا (ع)، شرکت آذر زیست انرژی پایا و همچنین نماینده ساتبا حضور داشتند. هدف اصلی این نشست، بررسی چالش‌ها، فرصت‌ها و راهکارهای توسعه واحدهای تولید بیوگاز از پسماند دامداری‌ها در استان بود.
بر اساس جمع‌بندی جلسه، مقرر شده است نشست‌های بعدی با محوریت بررسی فنی تجهیزات بیوگاز، الگوهای طراحی، مدل‌های اقتصادی و نحوه بومی‌سازی فناوری برگزار شود. این جلسات با حضور دستگاه‌های تخصصی، شرکت‌های دانش‌بنیان و فعالان بخش خصوصی دنبال خواهد شد تا مسیر اجرایی‌سازی پروژه‌ها در دامداری‌های استان روشن‌تر شود.
جمع‌بندی کلیدی
- بیوگاز یک راهکار همزمان برای مدیریت پسماند، تولید انرژی پاک و کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی است.
- سرمایه‌گذاری اولیه بالا و نبود تسهیلات مناسب، اصلی‌ترین مانع توسعه واحدهای بیوگاز در دامداری‌ها است.
- وابستگی به واردات تجهیزات کلیدی و نبود هماهنگی بین دستگاه‌ها، اجرای پروژه‌ها را کند کرده است.
- بومی‌سازی فناوری، ایجاد سازوکارهای حمایتی و تشکیل کارگروه هماهنگی استانی از مهم‌ترین راهکارهای پیشنهادی است.
- توسعه بیوگاز برای آینده انرژی و محیط‌زیست استان یک ضرورت است و نیاز به برنامه‌ریزی منسجم و پایلوت‌های عملی دارد.
بیوگاز: انرژی پاک از قلب دامداری‌های خراسان رضوی
راه‌حلی یکپارچه برای مدیریت پسماند، تولید برق و حرارت پاک، و تولید کود ارگانیک باکیفیت — با هدف کاهش گازهای گلخانه‌ای و ایجاد اقتصاد چرخشی در بخش دامپروری.
ضرورت‌ها و مزایای توسعه بیوگاز
احداث واحدهای بیوگاز در دامداری‌ها، راه‌حلی یکپارچه و چندوجهی است که مزایای متعددی را به همراه دارد. این فناوری ضمن حل مشکل ناترازی انرژی به‌ویژه در مناطق دورافتاده، با مدیریت پسماند و ضایعات دامی، معضل شدید آلودگی زیست‌محیطی شامل آلودگی آب‌های زیرزمینی، انتشار بو و تولید گازهای گلخانه‌ای مانند متان را برطرف می‌کند. از سوی دیگر، این فرآیند منجر به تولید کود کمپوست شده باکیفیت و غنی (کود پخته) می‌شود که جایگزین کود خام می‌گردد. استفاده از این کود، مشکلات ناشی از کود خام مانند رشد علف هرز و سوزاندن ریشه گیاهان را از بین برده و برای کشاورزی ارگانیک بسیار ایده‌آل است. همچنین، این واحدها امکان تأمین انرژی پایدار و 24 ساعته (برق و حرارت) را برای خود دامداری فراهم کرده و حتی مازاد آن را می‌توان به شبکه فروخت. این امر وابستگی به یارانه‌های دولتی (برق، گاز و کود) را کاهش می‌دهد؛ عاملی که در گذشته باعث عدم اقبال به این فناوری شده بود. در نهایت، توسعه بیوگاز به عمل به تعهدات بین‌المللی کاهش گازهای گلخانه‌ای کمک شایانی می‌کند.
چالش‌های مالی و اقتصادی
سرمایه‌گذاری اولیه بالا: هزینه راه‌اندازی این واحدها به عنوان بزرگترین مانع شناخته می‌شود.
عدم توجیه اقتصادی برای دامداران: تمرکز اصلی دامداران بر تولید شیر و گوشت است و تمایل یا توان کمی برای سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی و کود دارند.
نبود حمایت‌های مالی و تسهیلاتی: بانک‌ها و نهادهای دولتی، تسهیلات کافی و تضمین‌شده در اختیار متقاضیان قرار نمی‌دهند.
چالش‌های فنی و زیرساختی
مشکلات فنی و وابستگی به خارج: تولید داخلی تجهیزات کلیدی مانند موتورهای بیوگازسوز وجود ندارد و نمونه‌های ناموفقی مانند نیروگاه شریف‌آباد قزوین، پیامد وابستگی به واردات در شرایط تحریم را نشان می‌دهد.
چالش‌های مدیریتی و نهادی
نبود هماهنگی بین‌بخشی:سازمان‌ها و نهادهای متعدد درگیر هماهنگی و همگرایی لازم را ندارند.
ضعف در فرهنگ‌سازی و ترویج: نبود متولی مشخص برای هدایت دامداران و آگاهی‌بخشی در مورد مزایا و روش‌های اجرایی، از موانع توسعه این فناوری است.
راهکارهای پیشنهادی
با اجرای همزمان این راهکارها در چهار محور فوق، می‌توان زمینه‌ساز توسعه فناوری بیوگاز در کشور شد.
ایجاد چارچوب حکمرانی و هماهنگی
تشکیل کارگروه تخصصی استانی با محوریت استانداری و با مشارکت کلیه دستگاه‌های ذی‌ربط (جهاد کشاورزی، محیط‌زیست، ساتبا، شرکت گاز، سازمان صمت) برای رفع موانع بین‌بخشی، تسهیل صدور مجوزها و ایجاد هماهنگی لازم
توسعه مکانیزم‌های حمایت مالی و اقتصادی
تسهیلات مالی ارزان‌قیمت: طراحی و اجرای بسته‌های تسهیلاتی با بازپرداخت بلندمدت و نرخ سود کم برای دامداران و سرمایه‌گذاران جهت کاهش بار سرمایه‌گذاری اولیه.
تدوین طرح‌های توجیهی: تهیه و انتشار طرح‌های توجیهی و برآورد هزینه‌های دقیق برای دامداری‌ها در اندازه‌های مختلف، به منظور شفاف‌سازی بازده مالی و کمک به تصمیم‌گیری.
تقویت پایه‌های فنی و اجرایی
بومی‌سازی تجهیزات کلیدی: حمایت جدی از شرکت‌های دانش‌بنیان و پارک‌های فناوری برای طراحی و تولید داخلی تجهیزات اساسی مانند موتورهای بیوگازسوز به منظور کاهش وابستگی و هزینه‌ها
ایجاد بانک اطلاعات مجریان: شناسایی، رتبه‌بندی و معرفی شرکت‌های مجری توانمند و قابل اعتماد به دامداران برای اطمینان از اجرای صحیح و بهینه پروژه‌ها
ترویج، آموزش و تغییر نگرش
اجرای کمپین‌های ترویجی: انجام آموزش‌های گسترده و فرهنگ‌سازی در میان جامعه دامداران و عموم مردم در مورد منافع سه‌گانه بیوگاز (انرژی، کود و حفاظت از محیط‌زیست).
تبیین الگوی کسب‌وکار «زنجیره ارزش کامل»: تبیین و نمایش توجیه اقتصادی پروژه‌ها از طریق نگاه یکپارچه به تمامی درآمدهای حاصل از تولید برق، فروش کود باکیفیت و صرفه‌جویی در هزینه‌های مصرف گاز، دفع پسماند و جرائم زیست‌محیطی. این نگاه، جذابیت اقتصادی پروژه را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
نتیجه‌گیری؛ توسعه بیوگاز یک ضرورت انکارناپذیر است
با وجود تمام چالش‌ها، توسعه بیوگاز در دامداری‌های استان یک ضرورت انکارناپذیر برای حل بحران‌های انرژی، محیط‌زیست و کشاورزی است. برای موفقیت، نیاز به عزم جدی، هماهنگی بین‌دستگاهی، حمایت‌های مالی هدفمند و اجرای پایلوت‌های موفق به عنوان الگو وجود دارد. این جلسه بیشتر به بیان کلیات و چالش‌ها پرداخت و مقرر شد جلسات بعدی به بحث‌های فنی و راهکارهای عملیاتی اختصاص یابد.
با توجه به وجود بیش از هزار واحد دامداری صنعتی و نیمه‌صنعتی در خراسان رضوی، توسعه واحدهای بیوگاز می‌تواند این استان را به یکی از قطب‌های تولید انرژی تجدیدپذیر کشور تبدیل کند و سهم قابل‌توجهی در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و بهبود مدیریت پسماند ایفا نماید.
“امین وطن‌پور معاون کمیته‌های خانه هم‌افزایی انرژی و آب“
