آژانس بینالمللی انرژی تجدیدپذیر (IRENA) و سیاست اقلیمی (CPI) در همکاری مشترک و با انتشار چهارمین گزارش جامع خود با عنوان «چشمانداز جهانی مالی گذار انرژی ۲۰۲۵» اعلام کردند که سرمایهگذاری جهانی در فناوریهای کلیدی گذار انرژی در سال ۲۰۲۴ به رکورد بیسابقه ۲.۴ تریلیون دلار رسیده است که افزایشی چشمگیر و حدود ۲۰ درصدی نسبت به میانگین سالانه دو سال قبل را نشان میدهد.
آژانس بینالمللی انرژی تجدیدپذیر (IRENA) و سیاست اقلیمی (CPI) در همکاری مشترک و با انتشار چهارمین گزارش جامع خود با عنوان «چشمانداز جهانی مالی گذار انرژی ۲۰۲۵» اعلام کردند که سرمایهگذاری جهانی در فناوریهای کلیدی گذار انرژی در سال ۲۰۲۴ به رکورد بیسابقه ۲.۴ تریلیون دلار رسیده است که افزایشی چشمگیر و حدود ۲۰ درصدی نسبت به میانگین سالانه دو سال قبل را نشان میدهد؛ با وجود این رشد قابل توجه، گزارش با هشداری جدی همراه است که جهان هنوز به شدت از مسیر دستیابی به اهداف اقلیمی خود منحرف شده است، چرا که سرعت و حجم این سرمایهگذاریها کمتر از یکسوم میزانی است که برای محدود کردن گرمایش زمین به ۱.۵ درجه سانتیگراد مطابق با توافق پاریس و همچنین عملی ساختن هدف جاهطلبانه سهبرابری ظرفیت انرژیهای تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ ضروری به نظر میرسد.
در میان فناوریهای مختلف، انرژی خورشیدی فتوولتائیک به عنوان ستاره بیرقبای این عرصه درخشید و با جذب ۵۵۴ میلیارد دلار سرمایه در سال ۲۰۲۴، رکوردی تاریخی به ثبت رساند. این رقم نزدیک به ۷۰ درصد از کل سرمایهگذاری ۸۰۷ میلیارد دلاری در حوزه انرژیهای تجدیدپذیر را تشکیل میدهد و نشان از تمرکز شدید بازار بر این فناوری دارد. نقطه عطف امیدوارکننده دیگر آن است که برای نخستین بار، مجموع سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر، شبکههای برق و ذخیرهسازی باتری از سرمایهگذاری در سوختهای فسیلی پیشی گرفته که نشاندهنده آغاز یک تغییر ساختاری در جریانهای مالی جهانی است. با این حال، این گزارش تاکید میکند که هزینههای مرتبط با سوختهای فسیلی همچنان در حال افزایش است و نقش حمایتی و هدایتگر مالی عمومی برای تغییر مسیر این جریانها و جذب سرمایه خصوصی بسیار بزرگتر به سمت انرژی پاک، حیاتی و تعیینکننده است.
رکورد سرمایهگذاری جهانی؛ اما جنوب جهان همچنان بیرون دایره گذار انرژی
گزارش IRENA و CPI – چشمانداز جهانی مالی گذار انرژی ۲۰۲۵
۹۸%
سهم از سرمایهگذاریهای انرژی پاک جهانی
سرانه سرمایهگذاری
بسیار بالا
چین، اروپا، آمریکای شمالی و اقیانوسیه به ازای هر نفر حدود ۱۵ برابر بیشتر از کشورهای جنوب صحرای آفریقا سرمایهگذاری جذب میکنند.
۲%
سهم از سرمایهگذاریهای انرژی پاک جهانی
دسترسی به برق
بسیار پایین
بیش از ۶۶۶ میلیون نفر در جهان هنوز به برق دسترسی ندارند و در گرداب عقبماندگی انرژی گیر کردهاند.
🚨 هشدار کلیدی گزارش: اتکای مداوم به سرمایه خصوصی سودمحور، بسیاری از کشورها را در گرداب عقبماندگی نگه میدارد
«برای جبران این نقص، بخش دولتی و مالی عمومی باید در مناطقی که سرمایه خصوصی حاضر به حضور نیست، پیشگام و هدایتگر گذار انرژی باشد»
رکورد سرمایهگذاری جهانی؛ اما جنوب جهان همچنان بیرون دایره گذار انرژی
اما در پشت این ارقام امیدوارکننده، یک نابرابری عمیق و نگرانکننده نهفته است. توزیع سرمایهگذاریها به شدت نامتوازن است و شکاف منطقهای در حال گسترش است به طوری که تنها ۲ درصد از کل سرمایهگذاری رکوردشکن در انرژیهای تجدیدپذیر در سال ۲۰۲۴ به کشورهای کمترتوسعهیافته رسیده است، این در حالی است که بیش از ۶۶۶ میلیون نفر در جهان هنوز به برق دسترسی ندارند. مقایسه سرانه سرمایهگذاری نیز این شکاف را به وضوح نشان میدهد: چین، اروپا، آمریکای شمالی و اقیانوسیه به ازای هر نفر حدود ۱۵ برابر بیشتر از کشورهای جنوب صحرای آفریقا سرمایه جذب میکنند. این گزارش هشدار میدهد که اتکای مداوم به سرمایه خصوصی با انگیزه سودمحور، بسیاری از کشورها را در گرداب عقبماندگی نگه میدارد و برای جبران این نقص، بخش دولتی و مالی عمومی باید در مناطقی که سرمایه خصوصی حاضر به حضور نیست، پیشگام و هدایتگر گذار انرژی باشد.
گزارش امسال با تغییر نام از «انرژی تجدیدپذیر» به «گذار انرژی»، دامنه تحلیلی خود را به شکل قابل توجهی گسترش داده و فناوریهای نوظهوری مانند پمپهای حرارتی و جذب و ذخیره کربن (CCS) را نیز در بر میگیرد. همچنین با تبدیل دادهها به قیمتهای ثابت، اثر تورم را کنترل کرده تا تصویر واقعیتری از روند رشد ارائه دهد. یکی از بخشهای جدید و مهم این گزارش، تمرکز بر سرمایهگذاری در “زنجیره تأمین گذار انرژی” است که بر اهمیت راهبردی توسعه ظرفیتهای تولید داخلی برای تجهیزاتی مانند پنلهای خورشیدی، باتریها و توربینهای بادی و نیز امنیت دسترسی به مواد معدنی کلیدی مانند لیتیوم، کبالت و نیکل تاکید دارد. این امر نه تنها برای تضمین امنیت زنجیره تامین جهانی، بلکه برای حداکثرسازی منافع اقتصادی و اشتغالزایی در سطح کشورها ضروری تشخیص داده شده است.
سرمایهگذاری سبز؛ موتور رشد یا بیمه بقا؟
گزارش جهانی مالی گذار انرژی ۲۰۲۵
۲.۴
تریلیون دلار
رکورد سرمایهگذاری جهانی در فناوریهای گذار انرژی (۲۰۲۴)
+۲۰٪ رشد نسبت به دو سال گذشته
این میزان سرمایهگذاری کمتر از یکسوم نیاز واقعی برای محدود کردن گرمایش زمین به ۱.۵ درجه سانتیگراد است.
ستارههای درخشان فناوری
☀️
انرژی خورشیدی
۵۵۴ میلیارد دلار (رکورد تاریخی)
⚡
نقطه عطف تاریخی
برای اولین بار سرمایهگذاری در انرژیهای پاک از سوختهای فسیلی پیشی گرفت
• تنها ۲٪ از سرمایهگذاریها به کشورهای کمترتوسعهیافته رسیده است
• سرانه سرمایهگذاری در مناطق توسعهیافته ۱۵ برابر بیشتر از آفریقای جنوب صحرای است
• بیش از ۶۶۶ میلیون نفر در جهان بدون دسترسی به برق زندگی میکنند
راهکارهای کلیدی برای سیاستگذاران
۳
برابر کردن سرمایهگذاریها
🔄
حمایت از کل سبد فناوریهای پاک
“گذار انرژی بدون تحول مالی جهانی ممکن نیست. بدون سرمایهگذاری هوشمند و عادلانه، هدف ۱.۵ درجه تنها یک رویای دور است.”
گزارش IRENA و CPI – چهارمین گزارش جامع جهانی مالی گذار انرژی
پیام راهبردی برای سیاستگذاران؛ گذار انرژی بدون تحول مالی جهانی ممکن نیست
یکی از یافتههای تحلیلی کلیدی گزارش، خروج از دستهبندی سنتی «سرمایه عمومی» در مقابل «سرمایه خصوصی» و معرفی تمایزی نوین بین «سرمایه اثر-محور» و «سرمایه سود-محور» است. این تغییر نگرش از این واقعیت نشات میگیرد که امروزه مرزهای انگیزشی در حال محو شدن است؛ به گونهای که نهادهای عمومی اغلب با منطقی مشابه سرمایهگذاران خصوصی به دنبال بازده مالی هستند و در مقابل، بازیگران خصوصی تحت عنوان مسئولیت اجتماعی و بشردوستانه، در پروژههای با تاثیر اجتماعی و زیستمحیطی بالا بدون انتظار سود مالی مستقیم سرمایهگذاری میکنند. گزارش تاکید میکند که افزایش قابل توجه جریانهای مالی اثر-محور، مانند وامهای کمبهره و بلندمدت، برای جلوگیری از تشدید بحران بدهی در کشورهای در حال توسعه و تضمین یک گذار انرژی عادلانه، امری اجتنابناپذیر است. تصمیمگیریهای سرمایهگذاری باید فراتر از محاسبات سودآوری صرف، عوامل گستردهتری از جمله اهداف اقلیمی، زیستمحیطی و توسعهای را در نظر بگیرد.
در پایان، پیام اصلی این گزارش به سیاستگذاران، نهادهای مالی و جامعه جهانی این است: اگرچه شتاب سرمایهگذاری در گذار انرژی بیسابقه بوده، اما این حرکت هنوز با سرعت و مقیاس لازم فاصله ای عمیق دارد. جهان برای بازگشت به مسیر درست، نیازمند یک جهش تاریخی است: سهبرابر کردن سرمایهگذاریهای کنونی، توزیع عادلانهتر منابع مالی با اولویت دادن به کشورهای محروم و حمایت همهجانبه از کل سبد فناوریهای پاک، از انرژی بادی و زمینگرمایی گرفته تا بهرهوری انرژی و هیدروژن سبز. بدون یک تحول ساختاری در نظام مالی جهانی و تعهد قاطع رهبران سیاسی، هدف مهار گرمایش زمین در آستانه ۱.۵ درجه، دور از دسترس خواهد ماند.
منبع: Global landscape of energy transition finance 2025
ترجمه و تنظیم : مریم صحراگرد و مهدی تفضلی
